Dieta bogatobiałkowa. Zadaniem diety bogatobiałkowej jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka o wysokiej wartości odżywczej, przede wszystkim dla celów anabolicznych: dla budowy i odbudowy komórek i tkanek ustroju, tworzenie białka ciał odpornościowych, enzymów, hormonów. Ilość białka w diecie powinna być większa niż 1g/1kg wagi ciała należnej, tj. więcej niż ok. 75-80g/dobę ( może to być np. 100 –120 lub 130g/dobę). W związku z tym dieta jest bogata w produkty pochodzenia zwierzęcego: mleko, sery, jaja, mięso i jego przetwory, ryby. Dieta bogatobiałkowa musi mieć dostateczną wartość energetyczną; przy niedoborze składników energetycznych białko może zostać wykorzystane jako materiał energetyczny. Dieta bogatobiałkowa podstawowa i wszystkie jej warianty powinny mieć cechy diety łatwostrawnej. Chorzy wymagający diety bogatobiałkowej bardzo często mają zmniejszony apetyt, stąd też posiłki powinny być
urozmaicone i smaczne. Należy też dopilnować, aby chorzy je rzeczywiście spożyli.
Dieta bogatoresztkowa jest modyfikacją diety podstawowej polegającej na zwiększeniu ilości błonnika pokarmowego frakcji nierozpuszczalnych oraz płynów.
Odżywianie powinno być zgodne z zasadami racjonalnego żywienia. W żywieniu podstawowym nie ma specjalnych ograniczeń dietetycznych. Posiłki powinny być tak skonstruowane, aby z białka pochodziło 10 – 15 % całodziennej energii, z tłuszczów ogółem nie więcej niż 30% energii, w tym z tłuszczów nasyconych nie więcej niż 10% energii, a z węglowodanów 55% energii. Dzienna zawartość cholesterolu nie powinna przekraczać 300 mg. Dieta powinna dostarczyć takich ilości składników odżywczych, jakie są zawarte w normach żywienia na poziomie zalecanym i przy niskiej aktywności fizycznej (można dla kobiet 1800 kcal, dla mężczyzn 2270 kcal) .
W diecie bogatoresztkowej stosowanej produkty bogate w błonnik należy stopniowo zwiększać do 40-50g/dobę.
Produkty bogate w błonnik: otręby pszenne, gruboziarniste produkty zbożowe jak kasza gryczana, jęczmienna, graham, pieczywo razowe, pieczywo chrupkie.
Ważną rolę w diecie bogatoresztkowej odgrywają: suszone owoce: śliwki, rodzynki, figi. W diecie bogatoresztkowej ograniczyć należy pokarmy zmniejszające perystaltykę jelit: kluski, białe pieczywo, ryż, kasza manna, mąka ziemniaczana, banany. W diecie bogatoresztkowej należy wykluczyć: mocną herbatę, suszone czarne jagody, wino czerwone wytrawne, suche pożywienie, wzdymające: groch, fasolka, bób, warzywa kapustne.
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem łatwoprzyswajalnych węglowodanów
Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów jest odmianą diety łatwostrawnej, w której modyfikacja polega na znacznym ograniczeniu, a nawet wykluczeniu węglowodanów łatwoprzyswajalnych.
Zadaniem tej diety jest: uzyskanie jak najbardziej prawidłowego poziomu glukozy we krwi przy możliwie najmniejszych wahaniach w ciągu doby, zapewnienie pożądanego stanu zdrowia, dobrego samopoczucia i normalnej aktywności.
Zasadnicza modyfikacja polega na ograniczeniu łatwoprzyswajalnych węglowodanów, a więc cukrów -w związku z tym także słodyczy i przetworów zawierających znaczny dodatek cukru. Ogranicza się również tłuszcze, szczególnie zwierzęce i cholesterol (ze względu na profilaktykę powikłań naczyniowych). Należy również unikać tłustych mięs, wędlin, serów, mleka i jego przetworów zawierających tłuszcz. Białko należy spożywać na poziomie zalecanym człowiekowi zdrowemu, tj. 0,8g /kg wagi ciała (należnej, nie rzeczywistej) co stanowi 10 –15% (wyjątkowo 20%) zapotrzebowania energetycznego. Białko pochodzenia zwierzęcego powinno stanowić u osób dorosłych 30-50% białka ogółem.
Bardzo ważna jest kontrola ilości i jakości spożywanych posiłków i potraw, oraz ich rozłożenie w czasie na posiłki w ciągu całego dnia. Uwaga ta dotyczy szczególnie produktów, które są źródłem węglowodanów. Chorzy na cukrzycę nie powinni jednorazowo spożywać zbyt dużych porcji pożywienia, ani nie przebywać zbyt długo na czczo. Każdego dnia spożycie powinno być wyrównane, czyli zgodne z całodzienną racją pokarmową. Ilość posiłków w ciągu dnia powinna być jednakowa, a także powinny one być spożywane o stałych porach. Zalecane jest spożywanie 5 – 6 posiłków w czasie doby.
Przygotowując potrawy należy:
stosować gotowanie w wodzie i parze, pieczenie w pergaminie, duszenie bez uprzedniego obsmażania,
nie rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn „na miękko” – potrawy bardziej rozgotowane powodują szybszy wzrost cukru we krwi,
przy podprawianiu potraw używać chudego mleka, kefiru, jogurtu zamiast śmietany i zasmażek,
unikać potraw smażonych,
ograniczyć spożycie soli kuchennej,
unikać słodkich napojów
U wielu osób spożycie mleka na śniadanie jest powodem podwyższenia wartości cukru we krwi po śniadaniu – lepiej jest wówczas pić mleko np. wieczorem. Węglowodany powinny pokrywać 55-60% ogólnego zapotrzebowania energetycznego. Należy unikać spożywania węglowodanów prostych: cukru, miodu, dżemu, słodyczy, które powodują wzrost poziomu cukru we krwi. Źródłem węglowodanów powinny być produkty zbożowe, warzywa, owoce. Ilość węglowodanów w diecie nie może być mniejsza niż 150g, ani większa niż 250g tylko przy ciężkiej pracy można przekroczyć normę dzienną 300g.
Najprostszym sposobem obliczania zawarości węglowodanów w diecie jest system wymienników węglowodanowych – WW
1 wymiennik węglowodanowy (WW) jest to porcja produktu (w gramach), która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych .
Ilość wymienników węglowodanowych (WW) i plan ich rozkładu na poszczególne posiłki „dopasowany” do sposobu leczenia insuliną zostaje ustalony z lekarzem przy uwzględnieniu rozkładu dnia pacjenta, nawyków żywieniowych, trybu życia itp.
Przykład:
Jeżeli ustalona ilość wymienników węglowodanowych wynosi np. 20 WW ( tj. 200g węglowodanów), to ich rozkład na poszczególne posiłki może być następujący :
I śniadanie 4 WW
II śniadanie 2 WW
obiad 5 WW
podwieczorek 2 WW
kolacja 5 WW
posiłek przed snem 2 WW
W ramach ustalonej liczby WW można spożywać zamiennie różne produkty, korzystając z tabeli WW.
Produkty zamieniać między sobą można w ramach jednej grupy, np. owoce na owoce, jarzyny na jarzyny lub produkty zbożowe na inne produkty zbożowe, natomiast produkty mleczne na inne produkty mleczne. Ustalona ilość WW na dany posiłek może ulegać zmianom zależnie od wysiłku fizycznego, dawek insuliny czy aktualnych wyników cukru we krwi (zasady zmian należy uzgodnić z lekarzem ).
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- pieczywo najlepiej razowe typu Graham, chrupkie, kasze dozwolone wszystkie, ale preferowane grube: gryczana , jęczmienna; ryż – preferowany nieoczyszczony; płatki: owsiane, jęczmienne, pszenne; musli bez dodatku cukru, owoców suszonych lub orzechów, makarony bez żółtek jaj
Mleko i produkty mleczne-chude mleko, jogurt naturalny, (owocowy jogurt słodzony aspartamem) , kefir 0% lub 0,5% , biały ser chudy, serek homogenizowany chudy, ser żółty półtłusty;
Jaja-białko, całe jaja 2-3 szt. na tydzień
Mięso wędliny, ryby-mięsa chude: wołowina, cielęcina, kurczaki, indyki – bez skóry (najlepiej mięso z piersi), chuda wieprzowina, ryby wszystkie – preferowane tłuste ryby morskie; wędliny chude: szynka, polędwica (wieprzowa i drobiowe), chuda kiełbasa szynkowa wieprzowa lub wołowa
Tłuszcze-margaryny miękkie, oleje roślinne: rzepakowy, oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, majonez o obniżonej zawartości tłuszczu
Ziemniaki- gotowane, pieczone
Warzywa-wszystkie warzywa świeże i mrożone: na surowo lub gotowane, bez dodatku zasmażki, majonezu ( można go zastąpić jogurtem 0%)
Owoce-świeże i mrożone (bez dodatku cukru lub bitej śmietany) – w kontrolowanej ilości, winogrona i banany w niewielkiej ilości, owoce konserwowe- niesłodzone
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-zamiast cukru słodzik (tylko przy objawach niedocukrzenia można spożyć np. słodki sok)
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-zupy mleczne (na mleku 0% lub 0,5% tłuszczu ) zupy jarzynowe, zupy warzywne czyste (barszcz, pomidorowa) zupa ziemniaczana,
zupy na odtłuszczonych wywarach mięsnych, zabielane mlekiem odtłuszczonym – bez zasmażek,
zupy owocowe – bez cukru
Potrawy mięsne i rybne- gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej lub rękawie foliowym lub w pergaminie, potrawki, pulpety.
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko, kasze z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców (bez dodatku cukru), leniwe pierogi z chudego białego sera, naleśniki smażone bez dodatku tłuszczu
Sosy-sosy sałatkowe niskotłuszczowe np., na bazie mleka lub jogurtu 0%
Desery-kompoty, kisiele, musy, galaretki- ze słodzikiem, budyń z mleka chudego – ze słodzikiem ;
sałatki owocowe bez dodatku cukru; orzechy, migdały (nie solone) – w umiarkowanej ilości
Napoje-herbata czarna i zielona, kawa parzona w ekspresie lub instant, kawa ziarnista pozbawiona składników podnoszących poziom cholesterolu, mleko chude, kawa zbożowa na chudym mleku, soki owocowe słodzone słodzikiem – w umiarkowanej ilości, soki warzywne, napoje bezkaloryczne, herbatki owocowe i ziołowe, woda mineralna
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- pieczywo pszenne, bułki słodkie, rogaliki francuskie, musli z dodatkiem cukru
Mleko i produkty mleczne-mleko, jogurt, kefir – tłuste; śmietana, śmietanka, mleko skondensowane, zabielacze do kawy, jogurt owocowy, serek homogenizowany – słodzone cukrem, ser biały tłuste sery żółte pełnotłuste i topione, Feta, serki typu „ Fromage”
Jaja-częściej niż 2-3 w tygodniu
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste : baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki ; wędliny tłuste; kiełbasa cienka, metka, salami, serdelki, pasztety, wędliny podrobowe; wątroba – ograniczona do 2 razy w miesiącu; podroby: mózg, nerki
Tłuszcze-śmietana, śmietanka, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde, tłuszcz spod pieczeni, majonez tradycyjny
Ziemniaki-frytki, ziemniaki smażone na innym tłuszczu niż rzepakowy lub oliwkowy, chipsy
Warzywa-warzywa z zasmażkami, smażone, duszone na innym tłuszczu niż rzepakowy lub oliwkowy
Owoce-owoce konserwowe słodzone, owoce suszone, kandyzowane, owoce z cukrem lub bitą śmietana
Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-wszystkie słodycze, kakao
Przyprawy-ostre przyprawy, przyprawy zawierające sól
Zupy-kapuśniak , zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-potrawy z dodatkiem cukru lub smażone na innym tłuszczu niż zalecany
Sosy-na zasmażkach, sosy na tłustych wywarach mięsnych lub z kości, na śmietanie, tłustym mleku, sosy i kremy sałatkowe, sosy do mięsa i ryb zawierające tłuszcz, słone sosy gotowe (z torebki lub z kostki) majonez, sosy słodkie
Desery-wszystkie słodycze jak najbardziej ograniczyć, orzechy i wiórki kokosowe, orzechy solone
Napoje-mleko tłuste, płynna czekolada, soki i inne napoje słodzone cukrem, napoje alkoholowe, kawa ze śmietanką, kawa parzona w szklance
DIETA DLA CHOREGO Z NEUTROPENIĄ
Pacjent nie powinien spożywać produktów, w których mogą znajdować się duże ilości bakterii (np. surowe warzywa i owoce) dlatego wskazane są potrawy dobrze wygotowane. Oraz niedrażniące błony śluzowej jelit (o niskiej zawartości cukru, tłuszczu oraz ostrych przypraw).
PRODUKTY DOZWOLONE:
– jajka gotowane, jajecznica
– szynka, chude wędliny (gotowana chuda biała kiełbasa, parówka z szynki)
– chudy ser żółty w plastrach
– mleko pasteryzowane o niskiej zawartości tłuszczu
– chude ryby gotowane (np. sandacz, dorsz)
– pieczywo pszenne (biszkopty, herbatniki, krakersy, babka piaskowa, biszkopt z owocami)
– ciasto drożdżowe z małą ilością drożdży i cukru
– gotowane warzywa (marchew, brokuły, kalafior, szpinak, buraczki, szparagi, mieszanki warzywne)
– gotowane owoce (jabłka, truskawki)
– kompoty
– soki owocowe (jabłkowe, winogronowe)
– nektary owocowe (brzoskwiniowe, morelowe)
– mus jabłkowy, miód i dżem z niską zawartością tłuszczu
– galaretki, kisiele, budynie
– płatki owsiane, kukurydziane, kasza manna, chrupki
– makaron, ryż, kasza (ugotowane!!!)
– sosy białe i pomidorowe doprawione łagodnymi przyprawami
– buliony, rosoły
– zupy (pomidorowa, barszcz, ziemniaczana, jarzynowa)
– chude, gotowane mięso (cielęcina, kurczak, indyk, wołowina)
– pierogi (z owocami, warzywami, mięsem), kopytka, kluski
– suszone, łagodne przyprawy (pietruszka, koper, bazylia)
– woda przegotowana
PRODUKTY NIEWSKAZANE:
– produkty, w których mogą znajdować się duże ilości bakterii – przede wszystkim potrawy surowe (np. surowe warzywa i owoce)
– potrawy smażone, pieczone, wzdymające, słodkie, słone, tłuste, kwaśne, surowe soki cytrusowe
– warzywa zawierające dużo błonnika (kapusta, ogórki, cebula, papryka)
– warzywa strączkowe
– ostre przyprawy (ocet, pieprz, chrzan, musztarda, curry)
– grzyby
– biały ser
– woda gazowana i butelkowana
Dieta zawierająca – wielonienasycone kwasy tłuszczowe , <5g soli, 30-45 g błonnika ( produkty pełnoziarniste, owoce warzywa) , 200 g owoców ( 2-3 porcje), 200 g warzyw (2-3 porcje), ryby tłuste – 2x w tygodniu, alkohol maksymalnie :20 g dziennie
Dieta łatwostrawna
Dieta łatwostrawna, jest prostą modyfikacją żywienia podstawowego polegającą na eliminacji produktów, potraw, technik przygotowania drażniących przewód pokarmowy.
Dieta ta powinna dostarczyć wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz ograniczyć produkty i potrawy ciężko strawne.
Dieta powinna zawierać 65-90g białka (co powinno stanowić ok. 12% energii dziennej racji pokarmowej), 70-75g tłuszczu (ok. 30% energii) a węglowodany powinny pokryć resztę zapotrzebowania energetycznego (ok. 55-60%).
W diecie należy wykluczyć :
produkty i potrawy powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (ciężkostrawne, tłuste, ostre, długo zalegające w żołądku ), zawierające duże ilości włókna pokarmowego (głównie frakcje nierozpuszczalne błonnika pokarmowego ), produkty zawierające błonnik (warzywa i owoce powinny być młode, miękkie, raczej gotowane, nie w formie surówek)
produkty i potrawy wzdymające, marynaty i używki, ostre przyprawy,
niewskazane są potrawy wędzone i surowe, cebula i ogórki, warzywa kapustne i strączkowe.
Technika przygotowania posiłków:
Stosowane techniki kulinarne (poprawiające strawność składników odżywczych, w tym także rozpulchniające i rozdrabniające):
gotowanie w wodzie i w parze (często połączone z przecieraniem, miksowaniem, rozdrabnianiem), pieczenie w folii aluminiowej lub w pergaminie (nie wymaga stosowania tłuszczu, produkt jest miękki, brak chrupiącej skórki), spulchnianie potraw przez dodanie do nich ubitych białek jaj lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki, tłuszcz do potraw dodaje się po przyrządzeniu, do zagęszczania potraw stosujemy zawiesinę z mąki i wody lub z mąki i mleka (nie zasmażki).
Produkty stosowane przy sporządzaniu potraw w diecie łatwostrawnej powinny być bardzo
świeże i dobrej jakości. Pokarmy powinny być dobrze ugotowane, miękkie, smaczne,
niezbyt słodkie, mało słone, niekwaśne i nieostre. Posiłki powinny być ciekawie zestawione, o apetycznym wyglądzie, przyprawione dozwolonymi w diecie łagodnymi przyprawami .
Należy dbać o częste spożywanie posiłków w małych objętościach, najlepiej 5 razy dziennie, podawanych regularnie o określonych godzinach, a kolację spożywać nie później niż 2 godziny przed snem.
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- pieczywo jasne, pszenne, czerstwe (czasem pieczywo typu Graham w ograniczonej ilości), sucharki, drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna łamana – dobrze oczyszczona , ryż, drobne makarony
Mleko i produkty mleczne-mleko słodkie 2% i zsiadłe, jogurt, kefir, biały ser (chudy lub półtłusty), serek homogenizowany
Jaja-gotowane na miękko, w koszulkach, ścięte na parze w formie jajecznicy, jaj sadzonych, omletów
Mięso wędliny, ryby-mięsa chude: cielęcina, wołowina – z młodych sztuk; kurczaki, indyki (najlepiej mięso z piersi, bez skóry); chuda wieprzowina w ograniczonej ilości, ryby chude: dorsz , leszcz , mintaj, morszczuk , pstrąg, płastuga , sola , szczupak , sandacz, (ryby tłuste w ograniczonej ilości – jeżeli są dobrze tolerowane ) wędliny chude : szynka , polędwica (wieprzowe i drobiowe ) chuda kiełbasa szynkowa wieprzowa i wołowa
Tłuszcze-masło, margaryny miękkie, słodka śmietanka, oleje roślinne: oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany
Ziemniaki- gotowane, gotowane tłuczone, w postaci pure gotowane, gotowane tłuczone, w postaci puree
Warzywa-marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek ( najczęściej przetarty w formie zupy lub puree ), kalafior, brokuł , młoda fasolka szparagowa; warzywa z wody oprószane mąką z dodatkiem świeżego masła lub margaryny, bez zasmażek:
na surowo: zielona sałata , cykoria , pomidory bez skórki , utarta marchewka z jabłkiem
Owoce-owoce dobrze dojrzałe bez skórki i pestek – jabłka , truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze ,cytryny, banany, maliny i porzeczki (oraz inne owoce malinowe) w postaci przecieru lub soku
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-cukier (dozwolony, ale nie preferowany ), miód, dżemy bez pestek, przetwory owocowe pasteryzowane: kompoty , galaretki
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-kleiki, krupniki, z dozwolonych kasz , zupy mleczne przetarte zupy owocowe z dozwolonych owoców, zupy warzywne czyste (barszcz , pomidorowa), zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw, zupa ziemniaczana (zupy na odtłuszczonych wywarach mięsnych, jeśli nie ma przeciwwskazań )zupy zagęszczone zawiesiną mąki w wodzie , mleku lub słodkiej śmietance- bez zasmażek, zupy zaciągane żółtkiem lub z dodatkiem świeżego masła
Potrawy mięsne i rybne- gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej lub rękawie foliowym lub w pergaminie, potrawki, pulpety.
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko lub rozklejone, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców, risotto, lane kluski, leniwe pierogi z małym dodatkiem mąki
Sosy-o smaku łagodnym zaprawiane słodką śmietanką , masłem lub żółtkiem, zagęszczone zawiesiną z mąki i wody, lub z mąki i mleka lub z mąki i słodkiej śmietanki sosy: potrawkowy, koperkowy, cytrynowy, pomidorowy; sosy owocowe ze słodką śmietanką
Desery-kompoty, kisiele , musy , galaretki – z owoców dozwolonych , galaretki, kisiele, kremy z mleka ,
owoce w galaretce, biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe
Napoje-słaba herbata ,słaba kawa (o ile nie ma przeciwwskazań ), mleko, napoje owocowe, soki warzywne , herbatki owocowe i ziołowe
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- pieczywo razowe żytnie i pszenne, każde pieczywo świeże, rogaliki francuskie (croissant), grube kasze : gryczana, pęczak, grube makarony
Mleko i produkty mleczne-sery żółte i topione, sery pleśniowe, Feta, serki typu „Fromage”
Jaja-gotowane na twardo i smażone w zwykły sposób
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki, tłuste ryby – jeśli są źle tolerowane, wędliny tłuste, pasztety, wędliny podrobowe, ryby wędzone, mięsa peklowane, konserwy mięsne i rybne
Tłuszcze-śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde
Ziemniaki-frytki, wszelkiego rodzaju ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy
Warzywa-wszystkie odmiany kapusty (czasem dopuszcza się niewielki dodatek kapusty włoskiej ), papryka, szczypior, cebula, ogórki świeże i kiszone, rzodkiewki, kukurydza (również z puszki), warzywa z zasmażkami, konserwowane octem,
Owoce-wszystkie owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, czereśnie, owoce suszone, orzechy
Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao, orzech
Przyprawy-ostre przyprawy: ocet , pieprz, musztarda, papryka, wszelkiego rodzaju pikle
Zupy-kapuśniak , zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-smażone, kotlety z kaszy, kluski kładzione, francuskie ,ciasto na pierogi , naleśniki, zacierki,
Sosy-ostre, na zasmażkach, sosy na mocnych i tłustych wywarach kostnych i mięsnych
Desery-torty i ciastka z kremem lub z bitą śmietaną, pączki, faworki, tłuste ciasta jak: francuskie, piaskowe, kruche
Napoje-mocna herbata i kawa, mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe
Dieta łatwostrawna bogatobiałkowa
Dieta bogatobiałkowa jest odmianą diety łatwostrawnej, w której zostaje zwiększona ilość białka o wysokiej wartości odżywczej w porównaniu z zapotrzebowaniem człowiek zdrowego.
Zadaniem diety bogatobiałkowej jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości białka o wysokiej wartości odżywczej, przede wszystkim dla celów anabolicznych: dla budowy i odbudowy komórek i tkanek ustroju, tworzenia białka ciał odpornościowych, enzymów, hormonów. Ilość białka w diecie powinna być większa niż 1g/1kg wagi ciała należnej, tj. więcej niż ok. 75-80g/dobę (może to być np. 100 –120 lub 130g/dobę). W związku z tym dieta jest bogata w produkty pochodzenia zwierzęcego: mleko, sery, jaja, mięso i jego przetwory, ryby. Dieta bogatobiałkowa musi mieć dostateczną wartość energetyczną; przy niedoborze składników energetycznych białko może zostać wykorzystane jako materiał energetyczny.
W diecie należy wykluczyć :
produkty i potrawy powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (ciężkostrawne, tłuste, ostre, długo zalegające w żołądku ),
zawierające duże ilości włókna pokarmowego (głównie frakcje nierozpuszczalne błonnika pokarmowego ),
produkty zawierające błonnik (warzywa i owoce powinny być młode, miękkie, raczej gotowane, nie w formie surówek)
produkty i potrawy wzdymające,
marynaty i używki, ostre przyprawy,
niewskazane są potrawy wędzone i surowe, cebula i ogórki, warzywa kapustne i strączkowe.
Technika przygotowania posiłków:
Stosowane techniki kulinarne (poprawiające strawność składników odżywczych, w tym także rozpulchniające i rozdrabniające ):
gotowanie w wodzie i w parze (często połączone z przecieraniem, miksowaniem, rozdrabnianiem ),
pieczenie w folii aluminiowej lub w pergaminie ( nie wymaga stosowania tłuszczu,
produkt jest miękki, brak chrupiącej skórki ),
spulchnianie potraw przez dodanie do nich ubitych białek jaj lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki, tłuszcz do potraw dodaje się po przyrządzeniu,
do zagęszczania potraw stosujemy zawiesinę z mąki i wody lub z mąki i mleka (nie zasmażki)
Produkty stosowane przy sporządzaniu potraw w diecie łatwo strawnej powinny być bardzo
świeże i dobrej jakości. Pokarmy powinny być dobrze ugotowane, miękkie, smaczne,
niezbyt słodkie, mało słone, niekwaśne i nieostre. Posiłki powinny być ciekawie zestawione, o apetycznym wyglądzie, przyprawione dozwolonymi w diecie łagodnymi przyprawami .
Należy dbać o częste spożywanie posiłków w małych objętościach, najlepiej 5 razy dziennie, podawanych regularnie o określonych godzinach, a kolację spożywać nie później niż 2 godziny przed snem.
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- pieczywo jasne, pszenne, czerstwe (czasem pieczywo typu Graham w ograniczonej ilości), sucharki, drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna łamana – dobrze oczyszczona , ryż, drobne makarony
Mleko i produkty mleczne-mleko słodkie 2% i zsiadłe, jogurt, kefir, biały ser (chudy lub półtłusty), serek homogenizowany
Jaja-gotowane na miękko, w koszulkach, ścięte na parze w formie jajecznicy, jaj sadzonych, omletów
Mięso wędliny, ryby-mięsa chude: cielęcina, wołowina – z młodych sztuk; kurczaki, indyki (najlepiej mięso z piersi, bez skóry); chuda wieprzowina w ograniczonej ilości, ryby chude: dorsz , leszcz , mintaj, morszczuk , pstrąg, płastuga , sola , szczupak , sandacz, (ryby tłuste w ograniczonej ilości – jeżeli są dobrze tolerowane ) wędliny chude : szynka , polędwica (wieprzowe i drobiowe ) chuda kiełbasa szynkowa wieprzowa i wołowa
Tłuszcze-masło, margaryny miękkie, słodka śmietanka, oleje roślinne: oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany
Ziemniaki- gotowane, gotowane tłuczone, w postaci pure gotowane, gotowane tłuczone, w postaci puree
Warzywa-marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek ( najczęściej przetarty w formie zupy lub puree ), kalafior, brokuł , młoda fasolka szparagowa; warzywa z wody oprószane mąką z dodatkiem świeżego masła lub margaryny, bez zasmażek:
na surowo: zielona sałata , cykoria , pomidory bez skórki , utarta marchewka z jabłkiem
Owoce-owoce dobrze dojrzałe bez skórki i pestek – jabłka , truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze ,cytryny, banany, maliny i porzeczki (oraz inne owoce malinowe) w postaci przecieru lub soku
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-cukier (dozwolony, ale nie preferowany ), miód, dżemy bez pestek, przetwory owocowe pasteryzowane: kompoty , galaretki
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-kleiki, krupniki, z dozwolonych kasz , zupy mleczne przetarte zupy owocowe z dozwolonych owoców, zupy warzywne czyste (barszcz , pomidorowa), zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw, zupa ziemniaczana (zupy na odtłuszczonych wywarach mięsnych, jeśli nie ma przeciwwskazań )zupy zagęszczone zawiesiną mąki w wodzie , mleku lub słodkiej śmietance – bez zasmażek, zupy zaciągane żółtkiem lub z dodatkiem świeżego masła
Potrawy mięsne i rybne- gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej lub rękawie foliowym lub w pergaminie,
potrawki, pulpety.
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko lub rozklejone, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców, risotto, lane kluski, leniwe pierogi z małym dodatkiem mąki
Sosy-o smaku łagodnym zaprawiane słodką śmietanką , masłem lub żółtkiem, zagęszczone zawiesiną z mąki i wody, lub z mąki i mleka lub z mąki i słodkiej śmietanki sosy: potrawkowy, koperkowy, cytrynowy, pomidorowy; sosy owocowe ze słodką śmietanką
Desery-kompoty, kisiele , musy , galaretki – z owoców dozwolonych , galaretki, kisiele, kremy z mleka, owoce w galaretce, biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe
Napoje-słaba herbata ,słaba kawa (o ile nie ma przeciwwskazań ), mleko, napoje owocowe, soki warzywne , herbatki owocowe i ziołowe
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- pieczywo razowe żytnie i pszenne, każde pieczywo świeże, rogaliki francuskie (croissant), grube kasze : gryczana, pęczak, grube makarony
Mleko i produkty mleczne-sery żółte i topione, sery pleśniowe, Feta, serki typu „Fromage”
Jaja-gotowane na twardo i smażone w zwykły sposób
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki, tłuste ryby – jeśli są źle tolerowane,
wędliny tłuste, pasztety, wędliny podrobowe, ryby wędzone, mięsa peklowane, konserwy mięsne i rybne
Tłuszcze-śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde
Ziemniaki-frytki, wszelkiego rodzaju ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy
Warzywa-wszystkie odmiany kapusty (czasem dopuszcza się niewielki dodatek kapusty włoskiej ), papryka
szczypior, cebula, ogórki świeże i kiszone, rzodkiewki, kukurydza (również z puszki), warzywa z zasmażkami, konserwowane octem,
Owoce-wszystkie owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, czereśnie, owoce suszone, orzechy
Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao, orzech
Przyprawy-ostre przyprawy: ocet , pieprz, musztarda, papryka, wszelkiego rodzaju pikle
Zupy-kapuśniak , zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-smażone, kotlety z kaszy, kluski kładzione, francuskie ,ciasto na pierogi , naleśniki, zacierki,
Sosy-ostre, na zasmażkach, sosy na mocnych i tłustych wywarach kostnych i mięsnych
Desery-torty i ciastka z kremem lub z bitą śmietaną, pączki, faworki, tłuste ciasta jak: francuskie, piaskowe, kruche
Napoje-mocna herbata i kawa, mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe
Dieta łatwostrawna niskobiałkowa
Dieta niskobiałkowa jest odmianą diety łatwostrawnej, w której zmniejsza się ilość białka w stosunku do zapotrzebowania człowieka zdrowego.
Dietą niskobiałkową jest taką dietą, która dostarcza ok. 40 g białka. Zadaniem diety niskobiałkowej jest utrzymanie możliwie dobrego stanu odżywienia chorego, przez dostarczanie potrzebnej ilości energii, składników mineralnych i witamin, przy zmniejszonej ilości białka w stosunku do zapotrzebowania człowieka zdrowego. Stosując dietę niskobiałkową należy stale kontrolować ilość i jakość spożywanego białka oraz prowadzić stałą kontrolę elektrolitów, takich jak: sód, potas, wapń, fosfor, oraz kontrolę pobieranych płynów.
Produkty będące źródłem białka ( mleko, sery, jaja, mięso, ryby ) powinny być spożywane równocześnie z produktami bogatymi w węglowodany, aby organizm mógł wykorzystać białko do syntezy tkankowej, a nie jako materiał energetyczny. W każdym przypadku stosowania diety niskobiałkowej należy dążyć do tego, aby ok. 75% ogólnej ilości białka stanowiło białko pełnowartościowe – pochodzenia zwierzęcego.
W diecie należy wykluczyć :
produkty i potrawy powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (ciężkostrawne, tłuste, ostre, długo zalegające w żołądku ), zawierające duże ilości włókna pokarmowego (głównie frakcje nierozpuszczalne błonnika pokarmowego ),
produkty zawierające błonnik (warzywa i owoce powinny być młode, miękkie, raczej gotowane, nie w formie surówek), produkty i potrawy wzdymające, marynaty i używki, ostre przyprawy, niewskazane są potrawy wędzone i surowe, cebula i ogórki, warzywa kapustne i strączkowe.
Technika przygotowania posiłków:
Stosowane techniki kulinarne (poprawiające strawność składników odżywczych, w tym także rozpulchniające i rozdrabniające ):
gotowanie w wodzie i w parze (często połączone z przecieraniem, miksowaniem, rozdrabnianiem ), pieczenie w folii aluminiowej lub w pergaminie ( nie wymaga stosowania tłuszczu, produkt jest miękki, brak chrupiącej skórki ), spulchnianie potraw przez dodanie do nich namoczonej w wodzie bułki, tłuszcz do potraw dodaje się po przyrządzeniu,
do zagęszczania potraw stosujemy zawiesinę z mąki i wody lub z mąki (nie zasmażki)
Produkty stosowane przy sporządzaniu potraw w diecie łatwo strawnej powinny być bardzo
świeże i dobrej jakości. Pokarmy powinny być dobrze ugotowane, miękkie, smaczne,
niezbyt słodkie, mało słone, niekwaśne i nieostre. Posiłki powinny być ciekawie zestawione, o apetycznym wyglądzie, przyprawione dozwolonymi w diecie łagodnymi przyprawami .
Należy dbać o częste spożywanie posiłków w małych objętościach, najlepiej 5 razy dziennie, podawanych regularnie o określonych godzinach, a kolację spożywać nie później niż 2 godziny przed snem.
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- czerstwe pieczywo specjalne „bezbiałkowe”( zwykłe pieczywo tylko wtedy, jeśli występuje w racji pokarmowej ), skrobia pszenna, skrobia ziemniaczana ( mąka ziemn.),kasze – tylko, jeśli występują w racji pokarmowej
Mleko i produkty mleczne-mleko słodkie i zsiadłe 2%, jogurt, kefir, biały ser serek homogenizowany – według racji pokarmowej lub jako zamiennik
Jaja-gotowane na miękko, w koszulkach, ścięte na parze w formie jajecznicy, jaj sadzonych; żółtko do zaprawienia zup- ilość według racji pokarmowej
Mięso wędliny, ryby-Mięso i wędliny chude, ryby chude (ryby tłuste – tylko jeśli są dobrze tolerowane ) rodzaj i ilość tych produktów – ściśle według dziennej racji pokarmowej
Tłuszcze-masło, margaryny miękkie, oleje roślinne: oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany
Ziemniaki- gotowane, gotowane tłuczone, w postaci pure gotowane, gotowane tłuczone, w postaci puree
Warzywa-marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek ( najczęściej przetarty w formie zupy lub puree ), kalafior, brokuł , młoda fasolka szparagowa; warzywa z wody oprószane mąką z dodatkiem świeżego masła lub margaryny, bez zasmażek:
na surowo: zielona sałata , cykoria , pomidory bez skórki , utarta marchewka z jabłkiem
Owoce-owoce dobrze dojrzałe bez skórki i pestek – jabłka , truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze ,cytryny, banany, maliny i porzeczki (oraz inne owoce malinowe) w postaci przecieru lub soku
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-cukier (dozwolony, ale nie preferowany ), miód, dżemy bez pestek, przetwory owocowe pasteryzowane: kompoty , galaretki
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-przetarte zupy owocowe z dozwolonych owoców, zupy warzywne czyste (barszcz, pomidorowa), zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw, zupy zagęszczone skrobią pszenną lub ziemniaczaną, zupy zaciągane żółtkiem lub z dodatkiem świeżego masła lub margaryny miękkiej
Potrawy mięsne i rybne- gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania,. Pieczone w folii aluminiowej lub rękawie foliowym lub w pergaminie, potrawki, pulpety, budynie z dodatkiem skrobi lub specjalnego pieczywa „bezbiałkowego”
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko lub rozklejone, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców, risotto, lane kluski, leniwe pierogi z małym dodatkiem mąki
Sosy-o smaku łagodnym zaprawiane masłem, margaryną miękką lub żółtkiem, zagęszczane skrobią pszenną lub ziemniaczaną: koperkowy, cytrynowy, potrawkowy
Desery-kompoty, kisiele – z owoców dozwolonych; budyń mleczny ze skrobią ziemniaczaną lub pszenną, owoce dozwolone, ciastka słodkie ze skrobi
Napoje-słaba herbata ,słaba kawa (o ile nie ma przeciwwskazań ), napoje owocowe, soki warzywne, herbatki owocowe i ziołowe
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- zwykłe pieczywo, wszystkie mąki i kasze z wyjątkiem mąki ziemniaczanej
Mleko i produkty mleczne-sery żółte i topione, sery pleśniowe, Feta, serki typu „Fromage”
Jaja-gotowane na twardo i smażone w zwykły sposób
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki, tłuste ryby – jeśli są źle tolerowane,
wędliny tłuste, pasztety, wędliny podrobowe, ryby wędzone, mięsa peklowane, konserwy mięsne i rybne
Tłuszcze-śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde
Ziemniaki-frytki, wszelkiego rodzaju ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy
Warzywa-wszystkie odmiany kapusty (czasem dopuszcza się niewielki dodatek kapusty włoskiej ), papryka, szczypior, cebula, ogórki świeże i kiszone, rzodkiewki, kukurydza (również z puszki), warzywa z zasmażkami, konserwowane octem,
Owoce-wszystkie owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, czereśnie, owoce suszone, orzechy
Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao, orzech
Przyprawy-ostre przyprawy: sól, pieprz, musztarda, papryka, chrzan, wszelkiego rodzaju pikle, maggi, kostki rosołowe
Zupy-kapuśniak , zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-smażone, kotlety z kaszy, kluski kładzione, francuskie,ciasto na pierogi , naleśniki, zacierki,
Sosy-ostre, na zasmażkach, sosy na mocnych i tłustych wywarach kostnych i mięsnych
Desery-torty i ciastka z kremem lub z bitą śmietaną, pączki, faworki, tłuste ciasta jak: francuskie, piaskowe, kruche
Napoje-mocna herbata i kawa, mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem łatwoprzyswajalnych węglowodanów
Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów jest odmianą diety łatwostrawnej, w której modyfikacja polega na znacznym ograniczeniu, a nawet wykluczeniu węglowodanów łatwoprzyswajalnych.
Zadaniem tej diety jest: uzyskanie jak najbardziej prawidłowego poziomu glukozy we krwi przy możliwie najmniejszych wahaniach w ciągu doby, zapewnienie pożądanego stanu zdrowia, dobrego samopoczucia i normalnej aktywności.
Zasadnicza modyfikacja polega na ograniczeniu łatwoprzyswajalnych węglowodanów, a więc cukrów -w związku z tym także słodyczy i przetworów zawierających znaczny dodatek cukru. Ogranicza się również tłuszcze, szczególnie zwierzęce i cholesterol (ze względu na profilaktykę powikłań naczyniowych). Należy również unikać tłustych mięs, wędlin, serów, mleka i jego przetworów zawierających tłuszcz. Białko należy spożywać na poziomie zalecanym człowiekowi zdrowemu, tj. 0,8g /kg wagi ciała (należnej, nie rzeczywistej) co stanowi 10 –15% (wyjątkowo 20%) zapotrzebowania energetycznego. Białko pochodzenia zwierzęcego powinno stanowić u osób dorosłych 30-50% białka ogółem.
Bardzo ważna jest kontrola ilości i jakości spożywanych posiłków i potraw, oraz ich rozłożenie w czasie na posiłki w ciągu całego dnia. Uwaga ta dotyczy szczególnie produktów, które są źródłem węglowodanów. Chorzy na cukrzycę nie powinni jednorazowo spożywać zbyt dużych porcji pożywienia, ani nie przebywać zbyt długo na czczo. Każdego dnia spożycie powinno być wyrównane, czyli zgodne z całodzienną racją pokarmową. Ilość posiłków w ciągu dnia powinna być jednakowa, a także powinny one być spożywane o stałych porach. Zalecane jest spożywanie 5 – 6 posiłków w czasie doby.
Przygotowując potrawy należy:
stosować gotowanie w wodzie i parze, pieczenie w pergaminie, duszenie bez uprzedniego obsmażania,
nie rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn „na miękko” – potrawy bardziej rozgotowane powodują szybszy wzrost cukru we krwi,
przy podprawianiu potraw używać chudego mleka, kefiru, jogurtu zamiast śmietany i zasmażek,
unikać potraw smażonych,
ograniczyć spożycie soli kuchennej,
unikać słodkich napojów
U wielu osób spożycie mleka na śniadanie jest powodem podwyższenia wartości cukru we krwi po śniadaniu – lepiej jest wówczas pić mleko np. wieczorem. Węglowodany powinny pokrywać 55-60% ogólnego zapotrzebowania energetycznego. Należy unikać spożywania węglowodanów prostych: cukru, miodu, dżemu, słodyczy, które powodują wzrost poziomu cukru we krwi. Źródłem węglowodanów powinny być produkty zbożowe, warzywa, owoce. Ilość węglowodanów w diecie nie może być mniejsza niż 150g, ani większa niż 250g tylko przy ciężkiej pracy można przekroczyć normę dzienną 300g.
Najprostszym sposobem obliczania zawarości węglowodanów w diecie jest system wymienników węglowodanowych – WW
1 wymiennik węglowodanowy (WW) jest to porcja produktu (w gramach), która zawiera 10g węglowodanów przyswajalnych .
Ilość wymienników węglowodanowych (WW) i plan ich rozkładu na poszczególne posiłki „dopasowany” do sposobu leczenia insuliną zostaje ustalony z lekarzem przy uwzględnieniu rozkładu dnia pacjenta, nawyków żywieniowych, trybu życia itp.
Przykład:
Jeżeli ustalona ilość wymienników węglowodanowych wynosi np. 20 WW ( tj. 200g węglowodanów), to ich rozkład na poszczególne posiłki może być następujący :
I śniadanie 4 WW
II śniadanie 2 WW
obiad 5 WW
podwieczorek 2 WW
kolacja 5 WW
posiłek przed snem 2 WW
W ramach ustalonej liczby WW można spożywać zamiennie różne produkty, korzystając z tabeli WW.
Produkty zamieniać między sobą można w ramach jednej grupy, np. owoce na owoce, jarzyny na jarzyny lub produkty zbożowe na inne produkty zbożowe, natomiast produkty mleczne na inne produkty mleczne. Ustalona ilość WW na dany posiłek może ulegać zmianom zależnie od wysiłku fizycznego, dawek insuliny czy aktualnych wyników cukru we krwi (zasady zmian należy uzgodnić z lekarzem ).
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- pieczywo najlepiej razowe typu Graham, chrupkie, kasze dozwolone wszystkie, ale preferowane grube: gryczana , jęczmienna; ryż – preferowany nieoczyszczony; płatki: owsiane, jęczmienne, pszenne; musli bez dodatku cukru, owoców suszonych lub orzechów, makarony bez żółtek jaj
Mleko i produkty mleczne-chude mleko, jogurt naturalny, (owocowy jogurt słodzony aspartamem) , kefir 0% lub 0,5% , biały ser chudy, serek homogenizowany chudy, ser żółty półtłusty;
Jaja-białko, całe jaja 2-3 szt. na tydzień
Mięso wędliny, ryby-mięsa chude: wołowina, cielęcina, kurczaki, indyki – bez skóry (najlepiej mięso z piersi), chuda wieprzowina, ryby wszystkie – preferowane tłuste ryby morskie; wędliny chude: szynka, polędwica (wieprzowa i drobiowe), chuda kiełbasa szynkowa wieprzowa lub wołowa
Tłuszcze-margaryny miękkie, oleje roślinne: rzepakowy, oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, majonez o obniżonej zawartości tłuszczu
Ziemniaki- gotowane, pieczone
Warzywa-wszystkie warzywa świeże i mrożone: na surowo lub gotowane, bez dodatku zasmażki, majonezu ( można go zastąpić jogurtem 0%)
Owoce-świeże i mrożone (bez dodatku cukru lub bitej śmietany) – w kontrolowanej ilości, winogrona i banany w niewielkiej ilości, owoce konserwowe- niesłodzone
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-zamiast cukru słodzik (tylko przy objawach niedocukrzenia można spożyć np. słodki sok)
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-zupy mleczne (na mleku 0% lub 0,5% tłuszczu ) zupy jarzynowe, zupy warzywne czyste (barszcz, pomidorowa) zupa ziemniaczana,
zupy na odtłuszczonych wywarach mięsnych, zabielane mlekiem odtłuszczonym – bez zasmażek,
zupy owocowe – bez cukru
Potrawy mięsne i rybne- gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej lub rękawie foliowym lub w pergaminie, potrawki, pulpety.
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko, kasze z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców (bez dodatku cukru), leniwe pierogi z chudego białego sera, naleśniki smażone bez dodatku tłuszczu
Sosy-sosy sałatkowe niskotłuszczowe np., na bazie mleka lub jogurtu 0%
Desery-kompoty, kisiele, musy, galaretki- ze słodzikiem, budyń z mleka chudego – ze słodzikiem ;
sałatki owocowe bez dodatku cukru; orzechy, migdały (nie solone) – w umiarkowanej ilości
Napoje-herbata czarna i zielona, kawa parzona w ekspresie lub instant, kawa ziarnista pozbawiona składników podnoszących poziom cholesterolu, mleko chude, kawa zbożowa na chudym mleku, soki owocowe słodzone słodzikiem – w umiarkowanej ilości, soki warzywne, napoje bezkaloryczne, herbatki owocowe i ziołowe, woda mineralna
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- pieczywo pszenne, bułki słodkie, rogaliki francuskie, musli z dodatkiem cukru
Mleko i produkty mleczne-mleko, jogurt, kefir – tłuste; śmietana, śmietanka, mleko skondensowane, zabielacze do kawy, jogurt owocowy, serek homogenizowany – słodzone cukrem, ser biały tłuste sery żółte pełnotłuste i topione, Feta, serki typu „ Fromage”
Jaja-częściej niż 2-3 w tygodniu
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste : baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki ; wędliny tłuste; kiełbasa cienka, metka, salami, serdelki, pasztety, wędliny podrobowe; wątroba – ograniczona do 2 razy w miesiącu; podroby: mózg, nerki
Tłuszcze-śmietana, śmietanka, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde, tłuszcz spod pieczeni, majonez tradycyjny
Ziemniaki-frytki, ziemniaki smażone na innym tłuszczu niż rzepakowy lub oliwkowy, chipsy
Warzywa-warzywa z zasmażkami, smażone, duszone na innym tłuszczu niż rzepakowy lub oliwkowy
Owoce-owoce konserwowe słodzone, owoce suszone, kandyzowane, owoce z cukrem lub bitą śmietana
Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-wszystkie słodycze, kakao
Przyprawy-ostre przyprawy, przyprawy zawierające sól
Zupy-kapuśniak , zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-potrawy z dodatkiem cukru lub smażone na innym tłuszczu niż zalecany
Sosy-na zasmażkach, sosy na tłustych wywarach mięsnych lub z kości, na śmietanie, tłustym mleku, sosy i kremy sałatkowe, sosy do mięsa i ryb zawierające tłuszcz, słone sosy gotowe (z torebki lub z kostki) majonez, sosy słodkie
Desery-wszystkie słodycze jak najbardziej ograniczyć, orzechy i wiórki kokosowe, orzechy solone
Napoje-mleko tłuste, płynna czekolada, soki i inne napoje słodzone cukrem, napoje alkoholowe, kawa ze śmietanką, kawa parzona w szklance
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu
Dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu jest odmianą diety łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu do 40-50g na dobę. W diecie stosuje się poza tym większe obostrzenia dotyczące doboru produktów, technik sporządzania posiłków, zawartości błonnika.
W diecie tej tłuszcz jest ograniczony do 40 – 50 g na dobę, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Jest to tłuszcz zawarty w produktach (mleku, mięsie, wędlinach) oraz tłuszcz dodany do pieczywa i potraw. Ograniczenie tłuszczu jest konieczne ze względu na upośledzone jego trawienie i wchłanianie. Stosuje się tłuszcze lekko strawne o niskim punkcie topnienia jak: masło, margaryny miękkie, oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, sojowy.
W diecie należy wykluczyć :
produkty i potrawy powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (ciężkostrawne, tłuste, ostre, długo zalegające w żołądku ),
zawierające duże ilości włókna pokarmowego (głównie frakcje nierozpuszczalne błonnika pokarmowego ),
produkty zawierające błonnik (warzywa i owoce powinny być młode, miękkie, raczej gotowane, nie w formie surówek)
produkty i potrawy wzdymające,
marynaty i używki, ostre przyprawy,
niewskazane są potrawy wędzone i surowe, cebula i ogórki, warzywa kapustne i strączkowe.
Technika przygotowania posiłków:
Stosowane techniki kulinarne (poprawiające strawność składników odżywczych, w tym także rozpulchniające i rozdrabniające):
gotowanie w wodzie i w parze (często połączone z przecieraniem, miksowaniem, rozdrabnianiem ),
pieczenie w folii aluminiowej lub w pergaminie ( nie wymaga stosowania tłuszczu,
produkt jest miękki, brak chrupiącej skórki ),
spulchnianie potraw przez dodanie do nich ubitych białek jaj lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki, tłuszcz do potraw dodaje się po przyrządzeniu,
do zagęszczania potraw stosujemy zawiesinę z mąki i wody lub z mąki i mleka (nie zasmażki)
Produkty stosowane przy sporządzaniu potraw w diecie łatwo strawnej powinny być bardzo
świeże i dobrej jakości. Pokarmy powinny być dobrze ugotowane, miękkie, smaczne,
niezbyt słodkie, mało słone, niekwaśne i nieostre. Posiłki powinny być ciekawie zestawione, o apetycznym wyglądzie, przyprawione dozwolonymi w diecie łagodnymi przyprawami .
Należy dbać o częste spożywanie posiłków w małych objętościach, najlepiej 5 razy dziennie, podawanych regularnie o określonych godzinach, a kolację spożywać nie później niż 2 godziny przed snem.
Produkty dozwolone:
Produkty zbożowe- pieczywo jasne, pszenne, czerstwe (czasem pieczywo typu Graham w ograniczonej ilości), sucharki, drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna łamana – dobrze oczyszczona , ryż, drobne makarony
Mleko i produkty mleczne-mleko słodkie i zsiadłe ( 0 i 0,5% ) ( jeśli źle tolerowane – w ograniczonej ilości ), jogurt 0 % tł., biały ser chudy, serek homogenizowany chudy
Jaja-białko jaja; jeśli są dobrze tolerowane- całe jaja w ograniczonej ilości do potraw
Mięso wędliny, ryby-mięsa chude: cielęcina, wołowina – z młodych sztuk; kurczaki, indyki (najlepiej mięso z piersi, bez skóry); chuda wieprzowina w ograniczonej ilości, ryby chude: dorsz , leszcz , mintaj, morszczuk , pstrąg, płastuga , sola , szczupak , sandacz, (ryby tłuste w ograniczonej ilości – jeżeli są dobrze tolerowane ) wędliny chude : szynka , polędwica (wieprzowe i drobiowe ) chuda kiełbasa szynkowa wieprzowa i wołowa
Tłuszcze-masło, margaryny miękkie, słodka śmietanka, oleje roślinne: oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany
Ziemniaki- gotowane, gotowane tłuczone, w postaci pure gotowane, gotowane tłuczone, w postaci puree
Warzywa-marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek ( najczęściej przetarty w formie zupy lub puree ), kalafior, brokuł , młoda fasolka szparagowa; warzywa z wody oprószane mąką z dodatkiem świeżego masła lub margaryny, bez zasmażek:
na surowo: zielona sałata , cykoria , pomidory bez skórki , utarta marchewka z jabłkiem
Owoce-owoce dobrze dojrzałe: jagodowe, cytrusowe, jabłka
winogrona, morele, brzoskwinie( gotowane lub w postaci soków lub przecierów)
Suche strączkowe-żadne
Cukier i słodycze-cukier (dozwolony, ale nie preferowany ), miód, dżemy bez pestek, przetwory owocowe pasteryzowane: kompoty , galaretki
Przyprawy-tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier ,sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek , bazylia , lubczyk, rozmaryn , wanilia, goździki, ew. cynamon, kwasek cytrynowy
Zupy-kleiki, krupniki z dozwolonych kasz, zupy mleczne, przetarte zupy owocowe z dozwolonych owoców, zupy warzywne czyste (barszcz , pomidorowa ), zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw, zupa ziemniaczana , zupy zagęszczone zawiesiną mąki w wodzie lub mleku – bez zasmażek.
Potrawy mięsne i rybne-gotowane, duszone bez uprzedniego obsmażania, pieczone w folii aluminiowej lub pergaminie lub w rękawie foliowym, potrawki (bez śmietany ) pulpety,
Potrawy z mąki i kasz-kasze gotowane na sypko lub rozklejone, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw lub owoców, risotto, lane kluski, leniwe pierogi z małym dodatkiem mąki
Sosy-o smaku łagodnym zaprawiane niewielką ilością masła lub margaryny miękkiej, zagęszczane zawiesiną mąki w wodzie lub mleku ( nie zasmażką ), sosy: potrawkowy, koperkowy, jarzynowy, pomidorowy, waniliowy
Desery-kompoty, kisiele, musy, sorbety, galaretki z dozwolonych owoców, galaretki i kisiele z mleka, owoce (dozwolone) w galaretce lub z budyniem, biszkopt (na białku jaja), czerstwe ciasto drożdżowe (bez jaj , z bardzo małym dodatkiem masła, margaryny lub oleju )
Napoje-słaba herbata , słaba kawa (o ile nie ma przeciwwskazań ), mleko, napoje owocowe, soki warzywne , herbatki owocowe i ziołowe
Produkty przeciwwskazane:
Produkty zbożowe- pieczywo razowe żytnie i pszenne, każde pieczywo świeże, rogaliki francuskie (croissant), grube kasze : gryczana, pęczak, grube makarony
Mleko i produkty mleczne-sery żółte i topione, sery pleśniowe, Feta, serki typu „Fromage”
Jaja-żółtko jaja
Mięso wędliny, ryby-mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki, tłuste ryby – jeśli są źle tolerowane, wędliny tłuste, pasztety, wędliny podrobowe, ryby wędzone, mięsa peklowane, konserwy mięsne i rybne
Tłuszcze-śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde
Ziemniaki-frytki, wszelkiego rodzaju ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy
Warzywa-wszystkie odmiany kapusty (czasem dopuszcza się niewielki dodatek kapusty włoskiej ), papryka, szczypior, cebula, ogórki świeże i kiszone, rzodkiewki, kukurydza (również z puszki), warzywa z zasmażkami, konserwowane octem,
Owoce-wszystkie owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, czereśnie, owoce suszone, orzechy Suche strączkowe-groch, fasola, bób, soczewica, soja
Cukier i słodycze-chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao, orzech
Przyprawy-ostre przyprawy: ocet , pieprz, musztarda, papryka, wszelkiego rodzaju pikle
Zupy-zup: fasolowa, grochówka, kapuśniaki, zupa ogórkowa,
rosół, zupy na wywarach z mięsa i kości, zupy zaprawiane zasmażkami, zupy w proszku i inne gotowe z torebki
Potrawy mięsne i rybne-smażone, duszone i pieczone w sposób tradycyjny
Potrawy z mąki i kasz-smażone, kotlety z kaszy, kluski kładzione, francuskie ,ciasto na pierogi , naleśniki, zacierki,
Sosy-na zasmażkach, sosy na mocnych i tłustych wywarach mięsnych lub kostnych, ostre: chrzanowy, grecki; śmietanowy, majonezowy
Desery-torty i ciastka z kremem lub z bitą śmietaną, pączki, faworki, tłuste ciasta jak: francuskie, piaskowe, kruche
Napoje-mocna herbata i kawa, mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe
Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych
W diecie należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych na rzecz wielonienasyconych i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych.
W tym celu należy dietę wzbogacić w oleje roślinne, będące źródłem wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, a także w margaryny miękkie produkowane z tych olejów. Uwzględnić należy tłuszcze ryb i ssaków morskich bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Z diety wyeliminować należy tłuszcze zwierzęce: smalec, słoninę, boczek, tłuste mięsa, tłuste wędliny, tłuste sery, tłusty drób. W diecie ograniczyć należy produkty bogate w cholesterol; jego ilość nie powinna przekraczać 300mg/dobę; (przy wysokich stężeniach cholesterolu we krwi -200mg/dobę). Produkty bogate w cholesterol to: żółtka, podroby, śmietana, masło. W przypadku pacjentów o prawidłowej masie ciała zaleca się 25-30kcal/kg masy ciała tj. około 2000 kcal na dobę. Pacjenci z nadwagą dodatkowo powinni stosować dietę ubogoenergetyczną. Białko zalecane w normie fizjologicznej, około 1g/kg masy ciała.
Białko powinno pochodzić z chudych produktów zwierzęcych – indyk, kurczak bez skóry, cielęcina (w ograniczonych ilościach mięsa czerwone krwiste), ryby głównie morskie (w których obecne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3), królik, chude sery twarogowe, chude mleko i jego przetwory. Węglowodany pochodzące z produktów zbożowych, ziemniaków, nasion roślin strączkowych uzupełniają zapotrzebowanie energetyczne. W diecie na 2000kcal węglowodany stanowią 55 – 60% dobowego zapotrzebowania energetycznego ( tj. około 300g ).
W diecie ograniczeniu podlega również spożycie sacharozy i fruktozy (cukier oraz cukry proste zawarte w warzywach i owocach nie powinny dostarczać więcej niż 10% dobowego zapotrzebowania energetycznego).
Zalecana ilość błonnika w diecie 30 – 40g/dobę. Dieta powinna zawierać co najmniej 700g warzyw i owoców.
W diecie o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych zalecane są następujące produkty: czarna herbata (bogata w kwercytynę, zapobiega odkładaniu się cholesterolu i działa przeciwzakrzepowo), zielona herbata (obniża ciśnienie i wykazuje właściwości antyoksydacyjne), warzywa bogate w beta karoten (brukselka, brokuły, kalafior, marchew, dynia, cukinia, jarmuż, szpinak,sałata, buraki).
W diecie należy uwzględnić: olej rzepakowy, oliwę z oliwek (bogate w jednonienasycone kwasy tłuszczowe), olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, krokoszowy, orzechy włoskie, migdały, ziarna słonecznika (dobre źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy jak wit. E, selen) , płatki owsiane (zmniejszają stężenie cholesterolu), kiełki pszenicy, owsa, soi i innych nasion (zawierają m.in. witaminy C, E, kwasy tłuszczowe omega-3), produkty mleczne fermentowane, ze zmniejszoną ilością tłuszczu (bakterie kwasu mlekowego asymilują cholesterol, zwiększając jego wydalanie).
Dieta podstawowa (normalna)
Dieta powinna spełniać wszystkie wymogi racjonalnego żywienia dla ludzi zdrowych niewymagających stosowania leczenia dietetycznego.
Odżywianie powinno być zgodne z zasadami racjonalnego żywienia. W żywieniu podstawowym nie ma specjalnych ograniczeń dietetycznych. Posiłki powinny być tak skonstruowane, aby z białka pochodziło 10 – 15 % całodziennej energii, z tłuszczów ogółem nie więcej niż 30% energii, w tym z tłuszczów nasyconych nie więcej niż 10% energii, a z węglowodanów 55% energii. Dzienna zawartość cholesterolu nie powinna przekraczać 300 mg. Dieta powinna dostarczyć takich ilości składników odżywczych, jakie są zawarte w normach żywienia na poziomie zalecanym i przy niskiej aktywności fizycznej (można przyjąć dla kobiet 1800 kcal, dla mężczyzn 2270 kcal) .
Dieta ubogoenergetyczna
Dieta ubogoenergetyczna jest dietą o zmniejszonej wartości energetycznej w stosunku do zapotrzebowania danego pacjenta, dającą ujemny bilans energetyczny.
Zadaniem diety ubogoenergetycznej jest zmniejszenie masy ciała u osoby z nadwagą lub otyłej, do tzw. wagi należnej. Ograniczenie w diecie dotyczy tłuszczów i węglowodanów. Białko powinno być spożywane w granicach zalecanej normy lub nieco powyżej (norma wynosi 75-80 g; w tej diecie podajemy ok. 100g lub nieco więcej ). Składniki mineralne i witaminy według zalecanych norm wyżywienia.
Dieta ubogoenergetyczna jest dietą indywidualną, zależną od wzrostu, wagi rzeczywistej, wagi należnej, ograniczenia kalorycznego. Wartość energetyczna diety waha się najczęściej w granicach 1000 – 1500 kcal. Ograniczając kaloryczność diety należy pamiętać o odpowiedniej ilości błonnika. Pożywienie powinno mieć dostatecznie dużą objętość, aby pacjent nie odczuwał głodu. Stosuje się tylko potrawy gotowane w wodzie i w parze. Zabrania się spożywania potraw smażonych, pieczonych i duszonych w tradycyjny sposób. Nie planuje się zup i sosów. Warzywa podaje się w postaci surówek lub gotowane, tzw. z wody, nie zaprawiane mąką i tłuszczem. Potrawy przyrządza się bez tłuszczu, a dozwoloną jego ilość dodaje się do gotowych potraw. Przyprawy stosuje się w ilościach umiarkowanych, raczej łagodne i działające moczopędnie ( seler, pietruszka, koperek, sok z cytryny, kwasek cytrynowy, wanilia, cynamon ). Ograniczamy również sól kuchenną i inne przyprawy zawierające sól. Nie należy używać cukru i słodyczy – ewentualnie można użyć niewielką ilość słodziku.
ŻYWIENIE W CHOROBIE WRZODOWEJ ŻOŁĄDKA
Dieta powinna być lekkostrawna z ograniczoną ilością substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Celem leczenia jest zmniejszenie czynności ruchowej i wydzielniczej żołądka. Dieta powinna być tak zestawiona, by pokarmy z jednej strony hamowały wydzielanie kwasu solnego, a z drugiej wiązały jego nadmiar. Zasadą diety jest podawanie pokarmów w takiej postaci, aby nie wymagały długotrwałego żucia ( rozdrobnione ), nie drażniły ścian żołądka i przebywały w nim jak najkrócej. W diecie ogranicza się spożycie soli.
ZALECENIA I UWAGI
Jedz regularnie. Posiłki spożywaj 5 razy dziennie co 3 godz. aby nie dopuścić do uczucia głodu. Należy jeść posiłki małe objętościowo, bez pośpiechu i w spokoju. Potrawy nie powinny być zbyt gorace ani zbyt zimne. Całkowicie zrezygnuj z alkoholu.
Technika przyrządzania potraw opiera się na gotowaniu w wodzie i na parze, pieczeniu w pergaminie i duszeniu bez tłuszczu. Zabrania się podawania potraw smażonych.Warzywa i owoce oraz grubsze kasze podaje się w formie gotowanej i przetartej. Zupy i sosy podprawia się zawiesinami z mąki i wody. Zabrania się używania zasmażek i śmietany.
Należy ograniczyć produkty i potrawy które pobudzają wydzielanie soku żołądkowego: kawa prawdziwa, mocna herbata, napoje gazowane, alkohol, esencjonalne buliony, rosoły, wywary kostne, grzybowe, kwaśne owoce, nierozcieńczone soki owocowe, warzywne, produkty marynowane, wędzone, potrawy smażone, pieczone, pikantne, zbyt kwaśne, słone.
Uwzględnij w diecie produkty hamujące wydzielanie soku żołądkowego: tłuszcze łatwo strawne takie jak masło, śmietanka, oleje roślinne, oliwa z oliwek, margaryny miękkie, oraz produkty neutralizujące działanie kwasu solnego: produkty białkowe takie jak słodkie mleko, twarożek, jaja, chude wędliny, chude mięso, chude ryby.
Ogranicz produkty i potrawy drażniące błonę śluzową: produkty z dużą zawartością błonnika tj. pieczywo razowe, grube kasze, surowe warzywa i owoce, suche nasiona roślin strączkowych.
Warzywa i owoce należy spożywać gotowane, w postaci rozdrobnionej, przetartej lub w postaci surowych soków rozcieńczonych mlekiem. Należy zrezygnować z roślin stączkowych, kapusty, cebuli, czosnku, pory, ogórków zielonych i kiszonych, grzybów. Z owoców wykluczyć gruszki, śliwki, wiśnie, czereśnie, owoce suszone i marynowane. Produkty te długo zalegają w żołądku, mogą wywoływać bóle brzucha, wzdęcia i zgagę.
Potrawy przyprawiać należy sokiem z cytryny, zieloną pietruszką, zielonym koperkiem, cynamonem, wanilią. Należy ograniczyć sól, vegetę a wykluczyć pieprz, ocet, musztardę.
Przykładowy jadłospis
ŚNIADANIE
OBIAD
PODWIECZOREK
KOLACJA
bawarka,rogal,masło,dżem
brzoskwiniowy
ryżowa, pulpety, ćwikła,
ziemniaki
budyń śmietankowy
herbata,bułka kanapkowa, masło,polędwica drobiowa
mleko,bułka psz.,masło,
ser biały chudy
rosół z makar.,pierś z kurcz.got. miel.,marchew dusz.,ziemniaki
jogurt owocowy
herbata ziel.,ryż z jabłkami
z masłem i cukrem
kawa zb.z mlekiem,bułka,
masło,miód nat.
barszcz z ziemn., zrazy w sosie
jarzynowym, makaron gotowany
mus jabłkowy
herbata owoc.,bułka,masło,
pasta mięsna z jarzynami
kawa zb.z mlekiem,bułka,
masło,pasta z twarogu
i tuńcz.w sosie własnym
grysikowa,schab dusz.mielony,
szpinak duszony, ziemniaki
kisiel owocowy
herbata z cytryną, bułka, masło, klops
bawarka,bułka kanapk.,
masło,kiełbasa drobiowa
pomidor.z ryżem,klopsiki dusz.,
kalarepka dusz.,ziemniaki
banan
herbata,bułka psz.,masło,
szynka konserwowa
kawa zb.z mlekiem, pasta
z szynki i białka jaj
szpinakowa z ziemn., leniwe
pierogi z masłem i cukrem
galaretka owocowa
herbata ziel.,bułka kanapk.,
masło polędwica drob.
mleko, chałka, masło,
marmolada
krupnik, pulpety z ryb, jarzyny
po grecku, ziemniaki
biszkopty
herbata owoc.,bułka psz.,
masło, jajecznica / parze
3,754 total views, 10 views today
